Ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года — трагічная дата беларускай гісторыі ХХ стагоддзя. Сёння мы называем яе “Ноччу паэтаў”, бо ў гэтыя дні аддаём пашану памяці нашых выдатных творцаў, якія былі фізічна знішчаныя тагачасным рэжымам. Але іх памкненне да свабоды творчасці, іх вольны дух, іх авантурызм, эксперыментатарства ў паэзіі і прага да жыцця і цяпер працягваюць натхняць нашых сучаснікаў.
Што адбылося?
У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года ў Менску, меркавана ва ўрочышчы Курапаты, былі расстраляныя 108 беларускіх дзяржаўных, культурных дзеячаў і навукоўцаў. Сярод іх 22 літаратары: паэты, празаікі, перакладчыкі, крытыкі.
Самаму старэйшаму з забітых, празаіку і публіцысту Янку Нёманскаму, споўнілася 47 год, а сярод самых маладых – паэт і перакладчык Юлій Таўбін (26 год), літаратурны крытык Пётр Хатулёў (25 год), педагог і школьны настаўнік Іван Жылуцкі (25 год).
Расстрэл 29.10.1937 стаў самай трагічнай кропкай хвалі маштабных рэпрэсій супраць нацыянальнай інтэлігенцыі Беларусі. Хваля гэтая доўжылася з 1929 па 1938 год, мела мэтай знішчэнне нацыянальна арыентаваных творцаў, выкладчыкаў, службоўцаў, навукоўцаў і закранула больш за 500 выбітных дзеячаў беларускай культуры. Некалькі соцень чалавек былі высланыя за межы Беларусі, некалькі соцень – расстраляныя, дзясяткі адпраўленыя ў лагеры і загінулі ў ГУЛАГу.
У жніўні 1937 года ва ўнутраным дворыку турмы НКУС былі спаленыя тысячы старонак рукапісаў
Вершы і проза, лісты, дзённікі, успаміны, фотаздымкі. Дзясяткі тысяч кніг рэпрэсаваных аўтараў былі выдаленыя з бібліятэчных фондаў, знішчаныя альбо адпраўленыя ў спецхраны. Імёны забітых і высланых выкрэсліваліся з даведнікаў, энцыкладпедый і падручнікаў. На іх згадку была накладзена забарона.
Штогод у Беларусі і за яе межамі 29 і 30 кастрычніка праходзяць вечары памяці рэпрэсаваных беларусаў: паэтаў, мастакоў, выдаўцоў, вучоных, выкладчыкаў, рабочых, сялян, гараджан і вяскоўцаў. Галасы гэтых імпрэзаў — галасы ахвяр рэпрэсій у Беларусі. Але не толькі. Сам факт правядзення такіх вечарын — знак нашай пашаны да папярэднікаў, нявінна знішчаных уладамі. Гэта і знак веры ў тое, што на папялішчы разбураных лёсаў — праз слёзы, пакуты і выпрабаванні — можа гадавацца веліч няскоранай нацыі.
Кнігі і рэсурсы, дзе можна знайсці звесткі пра расстраляных паэтаў
- Праект (Не)расстраляныя партала Tuzinfm.by. Самы поўны рэсурс па тэме. Тут акумуляваныя біяграфічныя матэрыялы, спасылкі на вершы – трэба толькі націснуць іконкі пад партрэтамі, гэта гіперспасылкі. Таксама на сайце музычны альбом на вершы расстраляных паэтаў, створаны беларускімі музыкамі. Там жа на асобнай ўкладцы – лекцыі па кожным з паэтаў.
- Віртуальны праект Нацыянальнай бібліятэкі, прысвечаны аб’яднанню «Маладняк»: вялікая колькасць музейных і бібліятэчных рэдкасцяў, біяграфіі, зборнікі, фоты (шмат).
- Купалаўская варта, ёмісты і маштабны праект ад Купалаўцаў з вершамі і расповедамі пра паэтаў.
- «Вечныя вершы» ад «Арт Сядзібы», невялікі ролік, з чытаннем Дудара, Кляшторнага і Піваварава.
- Выбраныя творы Алеся Дудара (уся кніга анлайн).
- Чатыры лекцыі Ганны Севярынец пра час, вершы і людзей. «Непаслухмяныя дзеці Кастрычніка»: палітыка, паэтыка, этыка і эстэтыка «Маладняка».
- «Уладзімір Дубоўка. Ён і пра яго», уся кніга ў вольным доступе, гэта каму трэба пра эпоху і людзей глыбей.
- Артыкул Вікіпедыі з інфармацыяй па ночы 29 кастрычніка 1937 года.
- Курс «(Не) расстраляная паэзія» Уваскрэсіць з нябыту імёны беларускіх літаратараў – галоўная ідэя праекта “(Не) расстраляная паэзія”.
- Медіа-проєкт пам’яті розстріляних поетів від Free Belarus Center.
- «Жывыя партрэты» паэтаў 20-х.
- “Зніклая паэзія”, дакументальны фільм рэжысёра Іллі Бажко.
- “Таленты, якіх знішчыў Сталін”: выпуск аўтарскай праграмы Андрэя Хадановіча.
- Пераклады вершаў Юлія Таўбіна на мовы свету.
- Праца з культурай памяці на прыкладзе праекта “Нерасстраляныя”. Відэалекцыя Сяргея Будкіна.
- Што такое “Ноч расстраляных паэтаў”? Гайд ад dekoder.
- Забітыя, але не забытыя. Вершы расстраляных паэтаў у інтэрнэт-часопісе Taubin
- Чорная ноч 1937 года. Відэа Лізы Ветравай на канале Годна.
- Як у БССР рэпрэсавалi тэхнароў — нават за інавацыі. Важнае інтэр’ю з даследчыкам рэпрэсій савецкага часу.
- Ноч расстраляных паэтаў. Пра аўтараў, якія больш не напішуць свае вершы – праект “Студэнцкай думкі”.
- Бура і націск Міхася Чарота. Серыя дакументальна-мастацкага праекта “Лабірынты” пра рэпрэсаванага паэта.
- “Святло ў цемры”. Спектакль “Тутэйшага тэатра”, сумесны праект з фундацыяй “Тутака”.
- “Лес” Дакументальны фільм пра расстрэлы ў Навабеліцкім лесе пад Гомелем
- “Гасцініца “Бельгія” . Дакументальны раман Ганны Севярынец, героямі якога з’яўляюцца рэпрэсаваныя ў 1930-я гады літаратары.
- Тэатральна-драматургічныя пошукі канца 1910-х-1920-х гадоў: вектары патэнцыйных рэфлексій . Падборка літаратуры па тэме.
- “Бліскавіцы”. Анталогія беларускай жаночай паэзіі міжваеннага перыяду. Спампаваць
Як можна далучыцца да “Ночы паэтаў” сёлета?
Вялікія справы робяцца маленькімі крокамі, а моцныя супольныя ініцыятывы здольныя зрынаць муры раўнадушша і забыцця. Таму нават адзін верш рэпрэсаванага паэта, прачытаны ў гэты дні, нават адна запаленая ў іх памяць свечка — знак таго, што памяць пра ахвяраў рэжымаў жыве.
Як яшчэ можна ўшанаваць памяць творцаў у “Ноч паэтаў”?
- зладзіць гучныя чытанні вершаў рэпрэсаваных аўтараў;
- арганізаваць невялікі канцэрт-вечарыну, падчас якога разам заспяваць песні на вершы незаконна асуджаных беларусаў;
- разам з сябрамі і суседзямі паглядзець лекцыю з праекта “(Не)расстраляная паэзія”;
- у месцах памяці ахвяраў рэпрэсій зладзіць мітынг-рэквіем з запаленымі свечкамі;
- у храме, які вы наведваеце, куды ходзіць ваша супольнасць, замовіць службу ў памяць пра ахвяраў рэжымаў і разам памаліцца за супакой душаў забітых паэтаў;
- прачытаць кнігу (артыкул) з прапанаванай намі бібліятэчкі і расказаць пра яе сябрам, настаўніку на ўроках / выкладчыку на лекцыі;
- калі вы працуеце ў школе, распавесці вучням пра рэпрэсіі, пра паэтаў, навукоўцаў, чые лёсы знішчыў рэжым у 1930-х;
- запрасіць гісторыка ці літаратуразнаўцу, якія спецыялізуюцца на тэме рэпрэсій, і зладзіць лекцыю-дыскусію для супольнасці.
Далучыцца да акцыі “Ноч паэтаў” можна ў любым зручным для вас фармаце. Напішыце нам праз прапанаваную ніжэй форму — і мы дадамо вашу імпрэзу на агульную мапу, каб пра яе даведаліся зацікаўленыя беларусы, якія жывуць побач. Таксама, калі патрэбна, мы дапаможам вам зрабіць афішу падзеі.
Сёлета падзеі, прысвечаныя Ночы (не)расстраляных паэтаў,
адбудуцца ў наступных гарадах:
Саўвадор
26.11, 16:30 Шматмоўныя паэтычныя чытанні беларускай (не)расстралянай паэзіі ў межах Кангрэсу Фэдэральнага ўнівэрсітэту Баіі
Берлін
29.10, 19:30-21:30 Сустрэча са знішчанай і сучаснай беларускай літаратурай: Ноч паэтаў
Месца: Literarisches Colloquium Berlin e.V., Am Sandwerder 5, Берлін
Даведацца больш
Манхайм
02.11, 09:00 жалобная служба па ўшанаванні памяці беларусаў, дзеячаў культуры і навукі, забітых сталінскім рэжымам 29-31 кастрычнiка 1937 года ў Курапатах (на ўкраінскай мове).
Месца: царква Святога Францыска (Mannheim, Speckweg 1)
Батумі
29.10, 19:30
Ноч Растраляных Паэтаў у Сакартвэла
Месца сустрэчы: Беларуская прастора Аксяродак (Batumi, Parnavaz Mepe, 62a)
Тбілісі
29.10, 20:00 Паэтычна-музычная імпрэза, прысвечаная Ночы Расстраляных Паэтаў.
Нью-Ёрк
29. 10, 18:00 Вечарына памяці расстраляных паэтаў
Месца стане вядомае пасля рэгістрацыі. Прыкладны адрас (Манхэтан, Нью-Ёрк)
Рэйк’явік
26.10, 17:00 Чытанне вершаў у Ноч расстраляных паэтаў
Даведацца болей
Рыга
- 26.10, 14:00 Мемарыяльная імпрэза “Галасы расстраляных паэтаў”
Даведацца больш - 30.10, 18:00 Паніхіда за забітых у ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года.
Месца: капэла касцёла Маці Божай Журботнай (Sānu kapela Rīgas Sāpju Dievmātes baznīcā, Pils ielā 5).
Падзея ў Facebook
Вільня
- 25.10, 18:30 Сустрэча з Сержуком Сысом у “Чытальні”.
Даведацца больш - 27. 10, 12:00 – 14:00 ушанаванне памяці расстраляных паэтаў падчас штотыднёвай акцыі на плошчы Кудзіркі
- 28.10, 18:30 Прэм’ера спектакля “Мая мама ў турме”
Даведацца больш - 28.10, 19:30 “Night Of The Executed Poets”: лекцыя ў Віленскім універсітэце (на англійскай мове)
Падзея ў Facebook - 29.10, 18:30
Імпрэза памяці, імпрэза жыцця “Ноч (не)расстраляных паэтаў”
Падзея ў Facebook - 29.10, 20:00-22:00 вечарына памяці і прагляд фільма пра ахвяраў рэпрэсій у Беларускім “Замку”(Naujoji Rovoniu g.)
- 30.10, 19:00 Лекцыя, прысвечаная Ночы (не)расстраляных паэтаў.
Месца сустрэчы: Vilnius Rewind Store (Užupio g. 13)
Беласток
29.10, 18:00 Канцэрт Вольнага хору Памяці ночы расстраляных паэтаў
Падзея ў Facebook
Бяла-Падляска
29.10, 18:00 Акцыя памяці да Ночы паэтаў ля помніка сібіракам
Месца сустрэчы: Pomnik Sybiraków (Ul. Brzeska)
Варшава
- 27.10, 12:00 Прэзентацыя музычнага зборніка і імпрэза ўшанавання памяці расстраляных паэтаў
Падзея ў Facebook - 29.10, 18:00 прагляд новага дакументальнага фільму “Лес” (Witryna Domu Wschodniego, Warszawa, plac Konstytucji 6 (правы бок).
Падзея ў сацсетках - 29.10, 19:00 Вечар светлай памяці і пашаны ў Музеі Вольнай Беларусі (Foksal, 11)
Даведацца больш - 29.10, 18:30 Ноч паэтаў у Беларускім Моладзевым Хабе
Даведацца больш - 29.10, 19:00 Прэм’ера музычнага спектаклю “Жоўты пясочак” (16+).
Падзея ў сацсетках - 29.10, 19:00 Паэтычна-музычная вечарына Executed Poetry
Даведацца больш
Гданьск
29.10, 19:00 Ноч паэтаў. Вечарына “Радыё ня/страчаных надзей”
Падрабязней
Кракаў
29.10, 19.45 Вечарына памяці і чытанне вершаў у Ноч расстраляных паэтаў
Даведацца больш
Лодзь
02.11, 17:00 Вечарына ў “чорную ноч”. Гутарка і чытанне вершаў.
Даведацца больш
Люблін
29.10, 17:00 Вечарына “Ноч (не)расстраляных паэтаў”
Падзея ў Facebook
Познань
27.10, 15:00 Сустрэча кніжнага клубу да гадавіны Ночы расстраляных паэтаў.
Месца: фундацыя КУТ, Kramarska, 32
Сопат
30.10, 20:00 Cпектакль-канцэрт “Расстраляныя. Ахвярам чорнай ночы 1937”
Падрабязней
Торунь
29.10, 18:00 Літаратурны вечар і мітынг-перфоманс да Ночы расстраляных паэтаў каля помніка Каперніку (на мапе — тут)
Уроцлаў
27.10, 19:00-21:00 (дзверы 18.30) Чытанне вершаў “Ноч (не)расстраляных паэтаў”.
Даведацца больш
Шчэцін
29.10, 19:00 Ноч расстраляных паэтаў. Чытанне вершаў
Даведацца больш
Кіеў
29.10, 19:00 Ноч расстралянай паэзіі
Падзея ў сацсетках
Львоў
30.10, 17:00-19:00 Ноч расстраляных паэтаў у Львове. Паэтычны вечар у турме-музеі.
Месца: вул. Сцяпана Бандэры, 1
Парыж
31.10, 19:30 Сустрэча памяці расстраляных паэтаў.
– успамінаем імёны забітых;
– молімся літанію па забітых;
– чытаем вершы, п’ем гарбату, гаворым па-беларуску.
Месца: царква Божай Маці Знаменне на бульвары Экзальманс
Прага
29.10, 18:00 Ноч (не)расстраляных паэтаў
Месца сустрэчы: Božská Lahvice, Bílkova 122/6, 110 00 Josefov.
Талін
29.10, 18:00
Ноч расстраляных паэтаў (Кнігарня Rahva Raamat (Viru Keskus. 3 паверх)
Падзея ў Facebook
* 26.10, 14:00 (GMT-3 Brasília), 20:00 (па Менску і Вільні) (Не)расстраляная паэзія/Sarau de poesia belarussa. Чытанне паэзіі
Мовы: беларуская і партугальская
Вершы да імпрэзы
Спасылка на сустрэчу ў Zoom
* 27.10, 17.00 па Нью-Ёрку (14.00 па Сан-Францыска, 23.00 па Менску і Вільні)
Тэатралізавана-інтэрактыўная лекцыя да Ночы паэтаў «Вяртанне з пекла» на YouTube-канале Асацыяцыі Беларусаў у Амерыцы
* 29.10, 20:00 (Атава, Манрэаль, Таронта), а 19:00 (Эдмантан), 18:00 (Ванкувер). Чытанне твораў рэпрэсаваных паэтаў і чытанне беларускіх вершаў.