Ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года — трагічная дата беларускай гісторыі ХХ стагоддзя. Сёння мы называем яе “Ноччу паэтаў”, бо ў гэтыя дні аддаём пашану памяці нашых выдатных творцаў, якія былі фізічна знішчаныя тагачасным рэжымам. Але іх памкненне да свабоды творчасці, іх вольны дух, іх авантурызм, эксперыментатарства ў паэзіі і прага да жыцця і цяпер працягваюць натхняць нашых сучаснікаў.
Што адбылося?
У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года ў Менску, меркавана ва ўрочышчы Курапаты, былі расстраляныя 108 беларускіх дзяржаўных, культурных дзеячаў і навукоўцаў. Сярод іх 22 літаратары: паэты, празаікі, перакладчыкі, крытыкі.
Самаму старэйшаму з забітых, празаіку і публіцысту Янку Нёманскаму, споўнілася 47 год, а сярод самых маладых – паэт і перакладчык Юлій Таўбін (26 год), літаратурны крытык Пётр Хатулёў (25 год), педагог і школьны настаўнік Іван Жылуцкі (25 год).
Расстрэл 29.10.1937 стаў самай трагічнай кропкай хвалі маштабных рэпрэсій супраць нацыянальнай інтэлігенцыі Беларусі. Хваля гэтая доўжылася з 1929 па 1938 год, мела мэтай знішчэнне нацыянальна арыентаваных творцаў, выкладчыкаў, службоўцаў, навукоўцаў і закранула больш за 500 выбітных дзеячаў беларускай культуры. Некалькі соцень чалавек былі высланыя за межы Беларусі, некалькі соцень – расстраляныя, дзясяткі адпраўленыя ў лагеры і загінулі ў ГУЛАГу.
У жніўні 1937 года ва ўнутраным дворыку турмы НКУС былі спаленыя тысячы старонак рукапісаў
Вершы і проза, лісты, дзённікі, успаміны, фотаздымкі. Дзясяткі тысяч кніг рэпрэсаваных аўтараў былі выдаленыя з бібліятэчных фондаў, знішчаныя альбо адпраўленыя ў спецхраны. Імёны забітых і высланых выкрэсліваліся з даведнікаў, энцыкладпедый і падручнікаў. На іх згадку была накладзена забарона.
Штогод у Беларусі і за яе межамі 29 і 30 кастрычніка праходзяць вечары памяці рэпрэсаваных беларусаў: паэтаў, мастакоў, выдаўцоў, вучоных, выкладчыкаў, рабочых, сялян, гараджан і вяскоўцаў. Галасы гэтых імпрэзаў — галасы ахвяр рэпрэсій у Беларусі. Але не толькі. Сам факт правядзення такіх вечарын — знак нашай пашаны да папярэднікаў, нявінна знішчаных уладамі. Гэта і знак веры ў тое, што на папялішчы разбураных лёсаў — праз слёзы, пакуты і выпрабаванні — можа гадавацца веліч няскоранай нацыі.
Кнігі і рэсурсы, дзе можна знайсці звесткі пра расстраляных паэтаў
- Праект (Не)расстраляныя партала Tuzinfm.by. Самы поўны рэсурс па тэме. Тут акумуляваныя біяграфічныя матэрыялы, спасылкі на вершы – трэба толькі націснуць іконкі пад партрэтамі, гэта гіперспасылкі. Таксама на сайце музычны альбом на вершы расстраляных паэтаў, створаны беларускімі музыкамі. Там жа на асобнай ўкладцы – лекцыі па кожным з паэтаў.
- Віртуальны праект Нацыянальнай бібліятэкі, прысвечаны аб’яднанню «Маладняк»: вялікая колькасць музейных і бібліятэчных рэдкасцяў, біяграфіі, зборнікі, фоты (шмат).
- Купалаўская варта, ёмісты і маштабны праект ад Купалаўцаў з вершамі і расповедамі пра паэтаў.
- «Вечныя вершы» ад «Арт Сядзібы», невялікі ролік, з чытаннем Дудара, Кляшторнага і Піваварава.
- Выбраныя творы Алеся Дудара (уся кніга анлайн).
- Чатыры лекцыі Ганны Севярынец пра час, вершы і людзей. «Непаслухмяныя дзеці Кастрычніка»: палітыка, паэтыка, этыка і эстэтыка «Маладняка».
- «Уладзімір Дубоўка. Ён і пра яго», уся кніга ў вольным доступе, гэта каму трэба пра эпоху і людзей глыбей.
- Артыкул Вікіпедыі з інфармацыяй па ночы 29 кастрычніка 1937 года.
- Курс «(Не) расстраляная паэзія» Уваскрэсіць з нябыту імёны беларускіх літаратараў – галоўная ідэя праекта “(Не) расстраляная паэзія”.
- Медіа-проєкт пам’яті розстріляних поетів від Free Belarus Center.
- «Жывыя партрэты» паэтаў 20-х.
- “Зніклая паэзія”, дакументальны фільм рэжысёра Іллі Бажко.
- “Таленты, якіх знішчыў Сталін”: выпуск аўтарскай праграмы Андрэя Хадановіча.
- Пераклады вершаў Юлія Таўбіна на мовы свету.
- Праца з культурай памяці на прыкладзе праекта “Нерасстраляныя”. Відэалекцыя Сяргея Будкіна.
- Што такое “Ноч расстраляных паэтаў”? Гайд ад dekoder.
- Забітыя, але не забытыя. Вершы расстраляных паэтаў у інтэрнэт-часопісе Taubin
- Чорная ноч 1937 года. Відэа Лізы Ветравай на канале Годна.
- Як у БССР рэпрэсавалi тэхнароў — нават за інавацыі. Важнае інтэр’ю з даследчыкам рэпрэсій савецкага часу.
- Ноч расстраляных паэтаў. Пра аўтараў, якія больш не напішуць свае вершы – праект “Студэнцкай думкі”.
- Бура і націск Міхася Чарота. Серыя дакументальна-мастацкага праекта “Лабірынты” пра рэпрэсаванага паэта.
Як можна далучыцца да “Ночы паэтаў” сёлета?
Вялікія справы робяцца маленькімі крокамі, а моцныя супольныя ініцыятывы здольныя зрынаць муры раўнадушша і забыцця. Таму нават адзін верш рэпрэсаванага паэта, прачытаны ў гэты дні, нават адна запаленая ў іх памяць свечка — знак таго, што памяць пра ахвяраў рэжымаў жыве.
Як яшчэ можна ўшанаваць памяць творцаў у “Ноч паэтаў”?
- зладзіць гучныя чытанні вершаў рэпрэсаваных аўтараў;
- арганізаваць невялікі канцэрт-вечарыну, падчас якога разам заспяваць песні на вершы незаконна асуджаных беларусаў;
- разам з сябрамі і суседзямі паглядзець лекцыю з праекта “(Не)расстраляная паэзія”;
- у месцах памяці ахвяраў рэпрэсій зладзіць мітынг-рэквіем з запаленымі свечкамі;
- у храме, які вы наведваеце, куды ходзіць ваша супольнасць, замовіць службу ў памяць пра ахвяраў рэжымаў і разам памаліцца за супакой душаў забітых паэтаў;
- прачытаць кнігу (артыкул) з прапанаванай намі бібліятэчкі і расказаць пра яе сябрам, настаўніку на ўроках / выкладчыку на лекцыі;
- калі вы працуеце ў школе, распавесці вучням пра рэпрэсіі, пра паэтаў, навукоўцаў, чые лёсы знішчыў рэжым у 1930-х;
- запрасіць гісторыка ці літаратуразнаўцу, якія спецыялізуюцца на тэме рэпрэсій, і зладзіць лекцыю-дыскусію для супольнасці.
Далучыцца да акцыі “Ноч паэтаў” можна ў любым зручным для вас фармаце. Напішыце нам праз прапанаваную ніжэй форму — і мы дадамо вашу імпрэзу на агульную мапу, каб пра яе даведаліся зацікаўленыя беларусы, якія жывуць побач. Таксама, калі патрэбна, мы дапаможам вам зрабіць афішу падзеі.
Арганізуйце вечарыну ў сваім горадзе ці мястэчку і дадайце яе на супольную мапу праз нашу форму
У гэтым годзе падзеі прысвечаныя Ночы (Не)расстраляных паэтаў адбудуцца ў наступных гарадах:
📍Антвэрпэн
29.10, 12:30 Памінальная служба і вечарына з чытаннем вершаў у Беларускай царкве (Lange Beeldekensstraat 18-22)
📍Саўвадор
27.10, 14:00 Шматмоўныя паэтычныя чытанні ў Лінгвістычным інстытуце Фэдэральнага ўнівэрсітэта Баіі (UFBA). Матэрыялы для сустрэчы
📍Лондан
28.10, 17:30 — Вячэрняя служба, 18:30 — памінальная малітва за памерлых у Царкве Сьвятога Кірылы Тураўскага і Усіх Святых Апекуноў Беларускага Народу (Marian House, Holden Ave, London N12 8HY)
28.10, 19:00 Вечарына “Ноч расстраляных паэтаў” у Скарынаўскай бібліятэцы (London 37 Holden Rd)
📍Берлін
28.10, 16:30 Арт-праект “Ноч расстраляных паэтаў” у Амбасадзе Вольнай і Дэмакратычнай Беларусі
29.10, 19:30 Чытанні “Ноч нерасстраляных вершаў” (Дом паэзіі, Knaackstr. 97)
📍Бохум
21.10, 19:00 Паэтычная вечарына Belarus. Literatura Incognita. Wiesmann’s (Hochstr. 65)
📍Брэмэн
29.10, 18:00 Вечар памяці рэпрэсаваных беларусаў “Ноч расстраляных паэтаў” (Goetheplatz)
📍Грайфсвальд
28.10, 19:30 Дыскусія “Ноч расстраляных паэтаў. Беларусь 1937” (Koeppenhaus, Bahnhofstr. ⅘)
📍Дзюсельдорф
29.10, 16:00 Лекцыя-спектакль “Каралі беларускага Парнаса” у выкананні Васіля Дранько-Майсюка і Алены Баяравай. Apropo (Selbecker Str. 39)
📍Мюнхен
24.10 “Расстраляныя паэты, нерасстраляная паэзія”. Чытанні на беларускай і нямецкай мовах у Munich Ludwig-Maximilians-Universität München (Hauptgebäude, Raum A 323)
📍Хайдэльберг
28.10, 15:00 Ноч паэтаў. Neuer Hörsaal (Albert-Ueberle-Strasse 3-5)
📍Батумі
28.10, 20:30 Акцыя “Ноч расстраляных паэтаў” ( Парк 6 мая, сонечны гадзіннік)
📍Тбілісі
28.10, 18:00 Вечар памяці “Ноч паэтаў” у музеі грузінскай літаратуры імя Г.Леанідзе (8 Gia Chanturia Str.)
📍Сан Францыска
29.10, 18:30 Вечар пямаці “Ноч расстраляных паэтаў” (450 San Antonio Rd, Mountain View)
📍Рым (+ онлайн)
29.10 Вялікая супольная праграма
16:30 — імша ў Фларэнцыі
18:00 — імша ў Рыме
19:00 — лекцыя Мікіты Моніча і чытанне вершаў растраляных паэтаў і сучасных палітвязняў (трансляцыя падзеі ў YouTube)
📍Фларэнцыя (+ онлайн)
29.10 Вялікая супольная праграма
16:30 — імша ў Фларэнцыі
18:00 — імша ў Рыме
19:00 — лекцыя Мікіты Моніча і чытанне вершаў растраляных паэтаў і сучасных палітвязняў (трансляцыя падзеі ў YouTube).
📍Таронта
29.10, 19:00 Вечарына “Ноч расстраляных паэтаў” у Беларускім цэнтры Таронта (524 St Clarens ave.)
📍Вільня
24.10, 19:00 Ноч беларускай паэзіі ў CreateCulture Space (Karmelitų g. 5)
27.10 Літаратурна-музычная вечарына ў Гасцёўні Беларускай Рады культуры (Sv. Ignoto g. 5)
29.10 Акцыя памяці “Ноч расстраляных паэтаў”: 12:00 Мітынг і чытанне вершаў растраляных паэтау́ на плошчы Кудзіркі (+вольны мікрафон);
18:00 Запальванне 132 свечак на Ратушнай плошчы (+вольны мікрафон)
28.10, 16:00 Праграма, прысвечаная Ночы расстраляных паэтаў, ад прыватнай школы “Стэмбрыдж”. Старт экскурсіі ў 16:00 на плошчы Кудзіркі, 17:00 імпрэза ў школе “Стэмбрыдж” (Maironio g. 11)
29.10, 16:00 Імпрэза памяці, імпрэза жыцця: Ноч (не)расстраляных паэтаў. Сквер ля Музею акупацыі і барацьбы за свабоду (музей КДБ, Aukų g. 2A)
30.10, 18.30 Сустрэча для выпускнікоў адукацыйных праграм Цэнтра новых ідэй, дыскусія і прагляд фільма “Купала” (Vytenio g. 9)
2.11, 14:00 Шпацыр па беларускай Вільні памяці рэпрэсаваных беларусаў (збор каля Вострай брамы)
📍Клайпеда
29.10, 16:00 Літаратурны вечар у памяшканні Fabrique на Liepu g. 48a
19:30 Cуcтрэча ля Помніка ахвярам рэпрэсій, Daukanto g.
📍Осла
29.10, 18:00 Вечарына-мітынг “Ноч расстраляных паэтаў” на Гарадской плошчы (Eidsvolls plass)
📍Гаага
29.10, 14:00 Лекцыя-спектакль Васіля Дранько-Майсюка і Алены Баяравай “Каралі беларускага Парнаса” (Laan van Meerdervoort 269) (онлайн і офлайн)
📍Беласток
15.10 Спектакль Андрэя Саўчанкі “Святло ў цемры” (паказ у межах фэсту Kierunek Wschód VII)
27, 28, 29.10 Спектакль Андрэя Саўчанкі “Святло ў цемры” (паказы ў Беластоцкім тэстры лялек)
29.10, 19:00 Ноч паэтаў у беларускім хабе “Новая Зямля” (Kardynała Stefana Wyszyńskiego 6A/lok. 11)
29.10 Паэтычныя чытанні “Вершы (Не)расстраляных паэтаў” (у межах фэсту Pradmova)
29.10, 19:00 Вечарына “Ноч (НЕ) расстраляных паэтаў”. Białostocki Ośrodek Kultury/Centrum im. Ludwika Zamenhofa.
📍Бельска-Бяла
28.10, 17:00 Імпрэза, прысвечаная паэтам, расстраляным у ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 г.: дыскусія, чытанне вершаў, музыка (MybBB, ul. Krasińskiego 11)
📍Бяла-Падляска
29.10, 19:00 Ноч расстраляных паэтаў (каля помніка памяці сібіракоў, ul. Brzeska)
📍Варшава
24, 25.10 Чытанне вершаў Алеся Дудара, Юлія Таўбіна і Міхася Чарота (Кафедра беларусістыкі Варшаўскага Універсітэта)
28.10, 17:00 Ноч паэтаў у Беларускім Моладзевым Хабе (Dożynkowa, 6a)
29.10, 18:30 Адкрыццё мурала і прэзентацыя лімітаванай калекцыі цішотак дызайнеркі Ташы Кацубы ў Karma Crew (Аleja 3 Maja, 15). Імпрэза Free Belarus Center.
29.10, 19:00 Вечар “Ноч паэтаў” у Музеі Вольнай Беларусі (Foksal, 11)
29.10, 20:00 Вольны хор. Канцэрт памяці Ночы расстраляных паэтаў. Касцёл Святога Аляксандра (plac Trzech Krzyży)
31.10, 18:00 Лекцыя “Камуністычныя рэпрэсіі ў Беларусі. Хроніка тэрору” у Witryna Domu Wschodniego (plac Konstytucji, 6)
📍Гданьск
29.10, 19:00 Вечарына “(Не)расстраляныя. Дыялогі” у Oblackie Centrum Edukacji i Kultury (ul. Elżbietańska 9/10)
30.10, 20:00 Музычна-літаратурны вечар з чытаннем вершаў расстраляных паэтаў у Bar Mirzam
📍Кракаў
29.10, 15:00 – 22:00 Ноч расстраляных паэтаў. Prawda bar (Koletek 2). Рэгістрацыя
📍Лодзь
29.10, 16:00 Вечарына да Ночы расстраляных паэтаў у Мediateka MeMo (ul. Moniuszki 5, зала Cinemo)
📍Люблін
29.10, 17:00 Сустрэча памяці расстраляных паэтаў. Каля помніка Уніі на Літоўскім пляцы (Plac Litewski)
📍Познань
29.10, 17:00 Ноч расстраляных паэтаў (al. Marcinkowskiego 21, barak kultury)
📍Торунь
29.10, 18:00 Літаратурны вечар і мітынг-перфоманс “Ноч расстраляных паэтаў” каля помніка Каперніку.
📍Уроцлаў
30.10, 18:30 Вечар паэзіі і музыкі “Ноч паэтаў”. Barbara (Świdnicka 8B). Рэгістрацыя
📍Элк
29.10, 15:00 Акцыя “Ноч расстраляных паэтаў” (Słowackiego 2)
📍Кіеў
29.10, 18:00 Вечар (не)расстралянай паэзіі ў Платформе 22 (Ділова, 22)
📍Львоў
30.10, 19:00 Паэтычны вечар, прысвечаны памяці рэпрэсаваных і загінулых творцаў Беларусі і Украіны. (ніжняя зала ў Тэатры Лялек, пл. Д. Галіцкага, 1)
📍Адэса
30.10 Ноч паэтаў у “Вось пасторы” (Вул Канатная 93)
📍Прага
29.10 а 18:00 Вечар памяці “Ноч (не)расстраляных паэтаў” (Cafe Time Music – Kavárna Muzea Hudby, Karmelitská 2, 118 00 Malá Strana)
📍Талін
29.10, 15.00 Вечар беларускай паэзіі ў памяць пра расстраляных у 1937 годзе беларускіх паэтах. Кнігарня Rahva Raamat у гандлёвым цэнтры Viru keskus (Viru väljak 4/6)
28.10, 10:00 па часе Бразіліа (Бразілія) / 18:00 па Менску.
Онлайн-сустрэча з чытаннем вершаў рэпрэсаваных беларускіх паэта_к ХХ-ХХІ стст. па-беларуску і па-партугальску.
Далучыцца
29.10 Онлайн-сустрэча беларусаў ЗША, удзельнікі якой збяруцца з мэтай ушанавання памяці беларускіх літаратараў, забітых у Чорную ноч з 29-га на 30-га кастрычніка 1937 г.